آیا میخواهید شادتر باشید، تأثیر بیشتری بگذارید، تصمیمات بهتری بگیرید و رهبری مؤثرتری باشید؟ پس خودآگاهی مهمترین چیزی است که باید روی آن کار کنید. این همان چیزی است که به شما کمک میکند تا به بهترین نسخه از خودتان برسید و بهترین رهبر ممکن باشید. مزایای خودآگاهی برای هر فرد میتواند متفاوت باشد، اما برخی از این مزایا شامل افزایش تأثیر، دید بازتر و روابط قویتر است. حالا بیایید به مفهوم خودآگاهی، تعریفهای مختلف آن و روشهای پرورش آن در 7 گام بپردازیم.
خودآگاهی چیست؟
خودآگاهی توانایی درک افکار، احساسات و رفتارهای خود و نحوه تطابق آنها با ارزشهایتان و چگونگی درک شما توسط دیگران است.
روانشناسان شلی دووال و رابرت ویکلند این تعریف را پیشنهاد کردهاند:
«خودآگاهی توانایی تمرکز بر خود و بررسی این است که چگونه اعمال، افکار یا احساسات شما با استانداردهای درونیتان تطابق دارند یا ندارند. اگر خودآگاهی بالایی داشته باشید، میتوانید خود را بهطور عینی ارزیابی کنید، احساسات خود را مدیریت کنید، رفتار خود را با ارزشهایتان هماهنگ کنید و بهدرستی درک کنید که دیگران چگونه شما را میبینند.» به طور ساده، افرادی که خودآگاهی بالایی دارند میتوانند اعمال، احساسات و افکار خود را بهطور عینی تفسیر کنند.
این یک مهارت نادر است، چرا که بسیاری از ما در تفسیر شرایط خود بهطور احساسی غرق میشویم. پرورش خودآگاهی اهمیت دارد زیرا به رهبران این امکان را میدهد تا رشد و کارآیی خود را ارزیابی کنند و در صورت لزوم مسیر خود را تغییر دهند.
انواع خودآگاهی
دو نوع متفاوت از خودآگاهی وجود دارد: خودآگاهی خصوصی و خودآگاهی عمومی.
1️⃣خودآگاهی خصوصی: این نوع شامل آگاهی از جنبههای درونی خود مانند افکار، احساسات و نگرشها است. به عنوان مثال، احساس عصبی بودن قبل از دادن یک سخنرانی و شناختن آن اضطراب درونی.
2️⃣خودآگاهی عمومی: این نوع به این مربوط میشود که چگونه خود را از دیدگاه دیگران میبینیم. این آگاهی از این است که چگونه به نظر
میآییم و چگونه توسط دیگران ارزیابی میشویم. برای مثال، آگاه بودن از اینکه دیگران ممکن است ما را بر اساس ظاهر یا رفتارمان در
موقعیتهای اجتماعی قضاوت کنند.
پرورش خودآگاهی
خودآگاهی به تدریج توسعه مییابد و از دوران کودکی آغاز میشود. نوزادان با درک اولیهای از خود شروع میکنند که با گذر زمان پیچیدهتر میشود. حدود ۱۸ ماهگی، بسیاری از کودکان میتوانند خود را در آینه شناسایی کنند، که نشاندهنده خودآگاهی در حال رشد است. با بلوغ فردی، تجربیات و بازتابها به شکلگیری بیشتر درک خود کمک میکنند.
چرا خودآگاهی مهم است؟
تیم یوریچ به بررسی ماهیت خودآگاهی پرداخته است. تحقیقات آنها نشان میدهد که وقتی به درون خود نگاه میکنیم، میتوانیم ارزشها، افکار، احساسات، رفتارها، نقاط قوت و ضعف خود را روشنتر کنیم. این به ما این امکان را میدهد که تأثیر خود را بر دیگران بشناسیم. تحقیقهای یوریچ نشان میدهند که افراد خودآگاه شادتر هستند و روابط بهتری دارند. آنها همچنین حس کنترل شخصی و اجتماعی بیشتری تجربه میکنند و رضایت شغلی بالاتری دارند.
زمانی که به بیرون نگاه میکنیم، متوجه میشویم که مردم چگونه ما را میبینند. افرادی که از نحوه دید مردم به خود آگاه هستند، احتمال بیشتری دارد که به افراد با دیدگاههای متفاوت همدلی نشان دهند. رهبرانی که درک خودشان از خود با درک دیگران از آنها همراستا است، احتمال بیشتری دارد که دیگران را توانمند سازند، شامل کنند و به آنها توجه کنند.
مزایای خودآگاهی
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، تقویت خودآگاهی مزایای مختلفی دارد. جزئیات هر یک از این مزایا بستگی به فرد دارد.
در سطح کلی، برخی از مزایای توسعه خودآگاهی به شرح زیر است:
- تصمیمگیری بهتر: آگاهی از خود به افراد کمک میکند تا انتخابهایی انجام دهند که با ارزشها و باورهایشان همراستا باشد.
- روابط بهبود یافته: درک احساسات و رفتارهای خود میتواند منجر به همدلی بیشتر، ارتباط بهتر و روابط قویتر شود.
- تنظیم احساسات: شناسایی عوامل تحریککننده احساسات باعث مدیریت بهتر واکنشها و تقویت تنظیم احساسات میشود.
در ادامه برخی از مزایای خاصتر توسعه خودآگاهی را توضیح دادهایم:
- به ما قدرت تأثیرگذاری بر نتایج میدهد.
- به ما این امکان را میدهد که مسائل را از دیدگاههای مختلف درک کنیم.
- ما را از پیشفرضها و تعصبات خود رها میکند.
- استرس را کاهش میدهد.
- ما را شادتر میکند.
گپ خودآگاهی چیست؟
خودآگاهی یکی از مفاهیم اصلی در زبان رهبری معاصر است. اگرچه بسیاری از رهبران به خود میبالند که چقدر خودآگاه هستند، تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت واقعاً معیارهای خودآگاهی را دارند.
بسیاری از ما با پیامهایی بزرگ شدهایم که به ما میگوید نباید احساسات خود را نشان دهیم، بنابراین سعی میکنیم آنها را نادیده بگیریم یا سرکوب کنیم. اما وقتی با احساسات منفی روبرو میشویم، این کار برای ما خوب پیش نمیرود. ما یا آنها را درون خود جذب میکنیم (که منجر به عصبانیت، کینه، افسردگی و تسلیم میشود) یا آنها را به بیرون منتقل کرده و دیگران را سرزنش، تحقیر یا اذیت میکنیم.
عدم خودآگاهی و مهندسی درونی میتواند یک مانع بزرگ در رهبری باشد. مطالعهای که توسط آدام دی. گالینسکی و همکارانش در مدرسه مدیریت کلاگ دانشگاه نورثوسترن انجام شد نشان داد که اغلب وقتی مدیران اجرایی به درجات بالاتر در سازمانها صعود میکنند، بیشتر خود مطمئن و اعتماد به نفس پیدا میکنند. اما در عین حال، تمایل دارند که خودشان را بیشتر درگیر کرده و کمتر به دیدگاههای دیگران توجه کنند.
در یک مطالعه جداگانه، پژوهشگران کانادایی فعالیت مغزی افرادی که در موقعیتهای قدرت هستند را بررسی کردند. آنها شواهد فیزیولوژیکی پیدا کردند که نشان میدهد با افزایش قدرت، توانایی همدلی با دیگران کاهش مییابد. این افراد کمتر قادر به درک نیازها و دیدگاههای دیگران میشوند. به طور کلی، این رهبران فکر میکنند که نیازی به تغییر خود ندارند و به جای آن از دیگران انتظار تغییر دارند.
چگونه یک فرد خودآگاهتر شویم؟
توسعه خودآگاهی آگاهانه یک فرآیند مستمر است که نیاز به بازتاب، دروننگری، بازخورد، مهندسی درونی، هوش هیجانی و رشد خودآگاهانه دارد. با درک نقاط قوت و ضعف خود، میتوانید بر آنچه که به شما کمک میکند شکوفا شوید تمرکز کنید و در عین حال در زمینههایی که مانع شما هستند، بهبود پیدا کنید.
تصویر ذهنی از خود بسازید
بهترین نسخه از خودتان را تصور کنید. «خودهای ایدهآل بازتابی از امیدها، رویاها، آرزوها و مهارتها، تواناییها، دستاوردها و موفقیتهایی هستند که ما آرزو داریم به آنها دست یابیم.» (هیگینز، ۱۹۸۷؛ مارکوس و نوریوس، ۱۹۸۶).
با تکیه بر نقاط قوت خود برای تبدیل شدن به نسخه بهتری از خودتان، میتوانید از این خود ایدهآل برای ادامه حرکت در جهت درست استفاده کنید و از افتها و موانع دیگر منحرف نشوید.
پرسیدن سوالات “چه“
خودآگاهی مؤثر با خودبازتابی شروع میشود، اما بیشتر افراد سوالات اشتباهی میپرسند.
به جای اینکه از خود بپرسید، «چرا من در جلسات مشکل دارم؟»، از خود بپرسید، «چه کارهایی میتوانم انجام دهم تا اعتماد به نفس خود را بهبود بخشم؟» پرسیدن سوالات «چه» باعث پرورش نگرش رشد، حل مسئله و هوش هیجانی میشود و تمرکز را به راهحلهای عملی معطوف میکند تا تردیدهای خود.
برای مثال، آمی، یک مدیر اجرایی جوان، از صحبت کردن در جلسات خودداری میکند. به جای اینکه فکر کند، «چرا هیچکس به من گوش نمیدهد؟»، نگرش خود را تغییر میدهد و میپرسد: «چه استراتژیهایی میتوانم استفاده کنم تا به طور مؤثر مشارکت کنم؟» این تغییر نگرش به او این امکان را میدهد که گامهای پیشگیرانهای به سوی بهبود خود و پیشرفت شغلی بردارد.
با جایگزینی سوالات «چرا» با سوالات «چه»، شما خودآگاهی، اعتماد به نفس و توسعه فردی را پرورش میدهید که از عوامل کلیدی در دستیابی به موفقیت هستند.
پرسیدن سوالات «چه» ما را به فضایی عینی و باز وارد میکند که همه عوامل تأثیرگذار بر یک نتیجه خاص را در نظر میگیرد. برای مثال، به جای «چرا من در جلسات صحبت نمیکنم؟» میتوانیم بپرسیم:
🔹«دینامیکهای بینفردی در آن اتاق چه بودند؟»
🔹«در آن زمان چه احساسی در بدنم داشتم؟»
🔹«چه اتفاقی افتاد که باعث شد به داستان قدیمی خود از ناتوان بودن برگردم؟»
🔹«چه کار میتوانم انجام دهم تا ترس از صحبت کردن را برطرف کنم؟»
این نوع دروننگری به ما این امکان را میدهد که رفتارها و باورها را آنطور که هستند ببینیم. با خودآگاهی، میتوانیم الگوهای قدیمی و داستانهایی که به نفع ما نیستند را بررسی کرده و سپس از آنها عبور کنیم. پرسیدن سوالات درست به ما این قدرت را میدهد که انتخابهای متفاوتی داشته باشیم که نتایج متفاوتی به همراه داشته باشند.
شناسایی نقاط قوت و ضعف خود
یکی از مراحل کلیدی در خودآگاهی، شناخت چیزهایی است که در آنها عالی هستید و جایی که با مشکل مواجهید. بسیاری از افراد خود را یا ویژگیهایشان را متفاوت از آنچه که دیگران میبینند، درک میکنند. آنها ممکن است به دلیل سوگیریهای شناختی یا عدم بازتاب صادقانه، تواناییهای خود را بیش از حد یا کمتر از حد واقعی ارزیابی کنند.
- یک ارزیابی از نقاط قوت و ضعف خود انجام دهید. مثلا یک دفترچه بردارید و آنها را یادداشت کنید.
- از همکاران، دوستان یا مربیان مورد اعتماد خود بازخورد سازنده بخواهید.
- به تجربیات گذشته خود فکر کنید — چه کارهایی برای شما به طور طبیعی انجام میشود و کدامها نیاز به تلاش بیشتری دارند؟ میتوانید یافتههای خود را از این بازتابها در یک دفترچه یادداشت کنید تا بعداً به آنها مراجعه کنید.
تقویت مغز خود
آمیگدالا که اغلب به آن مغز اولیه گفته میشود، برای شناسایی تهدیدات و تحریک پاسخهای جنگ یا فرار تکامل یافته است، حتی پیش از آنکه ما احساسات خود را شناسایی کنیم. وقتی با استرس روبرو میشویم، قلبمان تندتر میزند، عضلات منقبض میشوند و معده سفت میشود—این یک هشدار فیزیکی است که به کورتکس پیشانی، قسمتی از مغز که مسئول تنظیم احساسات و تصمیمگیری است، منتقل میشود.
با تمرین خودآگاهی، میتوانید مغز خود را آموزش دهید تا احساسات را به محض بروز شناسایی کند، فرآیندی که هوش هیجانی را تقویت کرده و مسیرهای عصبی را برای کنترل بهتر تکانهها بازنویسی میکند. نامگذاری احساسات به شما کمک میکند تا دیدگاه خود را تغییر دهید و به جای واکنشهای هیجانی، به منطق استناد کنید.
برای مثال، تصور کنید که بازخورد منفی دریافت میکنید. خودپنداره شما تهدید میشود و بدن شما با استرس واکنش نشان میدهد. به جای واکنش فوری، مکث کرده و احساس خود را نامگذاری میکنید: “من احساس دفاعی دارم.” این لحظه از آگاهی آگاهانه به شما کمک میکند که بازخورد را به صورت سازنده پردازش کنید، که منجر به یک گفتگوی مولدتر به جای واکنش دفاعی میشود.
تقویت این مهارت در طول زمان، تنظیم هیجانی، تابآوری و تصمیمگیری را بهبود میبخشد و به شما کمک میکند تا با وضوح و کنترل بیشتر با چالشها روبرو شوید.
پرسیدن از دیگران درباره ادراک آنها از شما
حالا که متوجه شدید بازخورد گرفتن نباید ترسناک باشد، از دیگران بخواهید که در موقعیتهای خاص، چگونه شما را درک میکنند. مشخص و دقیق بودن در این سوالات به شما کمک میکند که بازخورد واضحتری دریافت کنید. شجاعت به خرج دهید و از آنها بخواهید که چگونه دوست دارند شما در آن موقعیتها رفتار کنید. تمرین: یک یا چند موقعیت را که دوست دارید بازخورد در مورد آنها دریافت کنید، انتخاب کنید و آنها را بنویسید. دو ستون درست کنید:
✔️ستون A: چگونه خودم را میبینم
✔️ستون B: چگونه دیگران مرا میبینند
در ستون A، کلمات و عباراتی را برای توصیف نگرشها و رفتارهای خود در آن زمان بنویسید. سپس از فرد بازخوردگیرنده بخواهید که همین کار را انجام دهد و پاسخهای آنها را در ستون B بنویسید.
به تفاوتها توجه کنید. ممکن است نقاط کور (blind spots) در خود داشته باشید که نیاز به توجه دارند.
داشتن یک دفترچه یادداشت
نوشتن در دفترچه یک روش عالی برای توجه به اتفاقاتی است که در دنیای درونی و بیرونی شما رخ میدهد. همچنین به شما کمک میکند تا الگوهایی را که برای شما مفید هستند یا نیستند، شناسایی کنید. شما میتوانید از این سوالات برای شروع استفاده کنید:
- امروز چه کارهایی را خوب انجام دادم؟
- چه چالشهایی را تجربه کردم؟
- چه احساسی داشتم؟
- چگونه واکنش نشان دادم؟ در مرور زمان، آیا به شکل متفاوتی پاسخ میدادم؟
- از چه قوتهایی استفاده کردم تا تمرکز خود را بر بهترین نسخه از خودم حفظ کنم؟
- هدف من برای فردا چیست؟
تمرین ذهنآگاهی
ذهنآگاهی یک تمرین است که به شما کمک میکند از آنچه در ذهن، بدن و محیط اطرافتان میگذرد، آگاه شوید. مدیتیشن ذهنآگاهی میتواند به افراد کمک کند تا بیشتر به افکار و احساسات خود توجه کنند. مدیتیشن یکی از چند تمرینی است که میتوانید آن را در زندگی روزمره خود بگنجانید، و تمرین ذهنآگاهی ابزاری عالی برای توسعه کنترل بیشتر بر خود است.
در زیر چند ایده برای شروع تمرینهای ذهنآگاهی را به شما معرفی کردهایم:
✔️تمرین تنفس عمیق
✔️نام بردن از اطراف خود ( اسم چیزهایی که در اطرافتان هست را بگویید.
✔️سازماندهی فضای شخصی
✔️طراحی یا نقاشی کردن
موانع خودآگاهی و راهکارهای غلبه بر آنها
سوگیریهای شناختی: ما تمایل داریم که خود را از یک زاویه تحریف شده ببینیم.
✅راهکار: با جستوجوی دیدگاههای مختلف، فرضیات خود را به چالش بکشید.
ناخوشایندی احساسی: مواجه شدن با حقیقتهای ناخوشایند درباره خودمان کار آسانی نیست.
✅راهکار: خوددلسوزی را تمرین کنید و تمرکز خود را بر رشد، نه قضاوت، قرار دهید.
تأثیرات بیرونی: فشار اجتماعی و هنجارهای اجتماعی میتوانند نحوه دیدن خودمان را شکل دهند.
✅راهکار: یک سیستم ارزش شخصی قوی بسازید تا اقدامات شما را هدایت کند.
سفر مداوم به سوی خودآگاهی
خودآگاهی یک مقصد ثابت نیست بلکه یک سفر مداوم از رشد و کشف است. افرادی که به خودآگاهی بالا دست یافتهاند، این فرآیند را در آغوش میگیرند و به طور پیوسته درک خود را از خود و نحوه تعامل با دنیای پیرامونشان اصلاح میکنند. در طول این مسیر، به طور مرتب از خود بپرسید: با پرورش ذهنآگاهی، درخواست بازخورد و تفکر در مورد تجربیاتتان، میتوانید خودآگاهی خود را عمیقتر کنید و وضوح، هدف و رضایت بیشتری در زندگی خود به دست آورید. به جلو حرکت کنید. فراموش نکنید که هر قدم مهم است.
اگر آمادهاید که خودآگاهی خود را به سطح بعدی برسانید، دوره مهندسی درونی از سادگرو میتواند به شما در مسیر جذاب خودشناسی و خودآگاهی کمک کند. با این دوره میتوانید نقاط کور خود را شناسایی کرده، اهداف معنیداری تعیین کنید و با اطمینان بیشتر چالشها را پشت سر بگذارید.
